Дүйнөлүк азык-түлүк кризиси чыр-чатактар, климаттын өзгөрүшү, COVID-19 пандемиясынын таасири, ошондой эле Украинадагы согуштун толкундуу кесепеттеринен улам күчөп баратат. Тамеки өстүрүү жана өндүрүү узак мөөнөттүү глобалдык экологиялык зыяндарга жана климаттын өзгөрүшүнө алып келет. Айыл чарбасынын жана азык-түлүк коопсуздугунун келечегин аныктоодо чечүүчү ролду ойнойт. Дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюму 2023-жылдагы Бүткүл дүйнөлүк тамеки чегүү менен күрөшүү күнүнө карата глобалдык кампаниясын жарыялайт. Ал тамекинин ордуна туруктуу азык-түлүк өсүмдүктөрүн өстүрүүгө багытталган.

Учурда тамеки 125тен ашуун өлкөдө накталай түшүм катары өстүрүлүп, болжол менен 4 миллион гектар (га) аянтты ээлейт. Өстүрүүнүн айлана-чөйрөгө зыяндуу таасири өзгөчө кирешеси төмөн жана орто өлкөлөрдө байкалат.

Негизги фактылар

• Тамеки колдонуучулардын жарымына жакыны каза болот.
• Тамекиден жыл сайын 8 миллиондон ашык адам каза табат. Каза болгондордун 7 миллиондон ашыгы түздөн-түз тамекини колдонуунун натыйжасы болсо, 1,2 миллионго жакыны чылым тарткандардын тамеки түтүнүнө кабылуусунун натыйжасы.
• Дүйнөдөгү 1,3 миллиард тамеки колдонуучулардын 80%дан ашыгы кирешеси төмөн жана орто өлкөлөрдө жашашат.
• 2020-жылы дүйнө калкынын 22,3%, бардык эркектердин 36,7% жана аялдардын 7,8% тамеки чеккен.
• Тамеки эпидемиясын жоюу үчүн ДСУга мүчө мамлекеттер 2003-жылы Тамекиге каршы күрөшүү боюнча ДСУнун Алкактык Конвенциясын (ДССУ) кабыл алышкан. Учурда бул келишимди 182 өлкө ратификациялады.

Тамеки эпидемиясы дүйнө жүзүндөгү коомдук ден соолук үчүн эң чоң коркунучтардын бири болуп саналат. Жылына 8 миллиондон ашык адам, анын ичинде 1,2 миллионго жакын адам чылым чеккендердин айынан каза табат.

Тамекинин бардык түрлөрү зыяндуу, анын коопсуз болгон түрү жок.

Тамеки колдонуунун экономикага жана тамеки колдонуудан келип чыккан ооруларды дарылоо үчүн саламаттыкты сактоого олуттуу чыгымдарды жаратат.

Тамекини таштоо

Тамеки колдонуучулар тамекинин зыяндуулугун билгенде, көпчүлүгү таштагысы келет. Бирок, тамекинин курамындагы никотин өтө көз каранды кылып койгондугу үчүн, тамекини таштоого аракет кылган колдонуучулардын 4% гана ийгиликке жетет. Өнөктөштүк колдоо жана далилденген дары-дармектер тамеки колдонуучунун ийгиликтүү таштоо мүмкүнчүлүгүн эки эсеге көбөйтөт.

Тамеки көзгө кандай таасир берет?

«Тамеки чегүү көздүн олуттуу ооруларына жана биротоло көрбөй калуу коркунучун жогорулатат. Тамеки чегүүнү таштоо жана көздү үзгүлтүксүз текшерүү көздүн саламаттыгын жакшыртууга жардам берет” — дейт Сокурлукту алдын алуу боюнча эл аралык агенттиктин Билимди башкаруу бөлүмүнүн башчысы Джуд Стерн.

Даярдаган Айдай Бактыбек кызы