21-март өлкөдө Нооруз майрамы

Нооруз  Орто Азия элдеринин кеңири белгилене турган майрамы. «Нооруз» деген сөз байыркы фарс тилинин «науруз» деген сөзүнөн алынып, бизче «нау» – “жаңы”, «руз» – “күн” деген маанини билдирет. Совет бийлиги учурунда 62 жыл бою 21-Март – Нооруз майрамын белгилөөгө тыюу салынып, 1988-жылы гана майрамдоого уруксат берилген. Бирок Кыргызстан бул майрамды жыл сайын белгилөөгө эгемендүүлүк алгандан бери майрамдап келет.

Нооруз майрамы Совет доорунда да  өксүй түшкөнү менен 1986-жылы кайра куруу мезгилинде  кайрадан жанданып, 1991-жылы 1-февралда  Жогорку Кеңеште кабыл алынып,  Президенттин чечими  менен расмий түрдө  элдик майрамдалат.

2009 — жылы Нооруз UNESKO (ЮНЕСКО) тарабынан адамзаттын материалдык эмес маданий мурастардын тизмесине киргизилген.

«Нооруз» — «жыл башы», «жаңы жылдын башы» майрамы.

Ал эски жыл эсеби боюнча  күнү белгиленет. Мүчөл сүрүү эсеби мына ушул күнгө туура келет. Бул күнү күн менен түн теңелет.

Кыргызда эски жыл аяктап, эртен жаңы жыл деген күнү өткөрүлүүчү ырым-жырым салты «жыл ажыраш» деп аталган. Бул учурда арча, чекенди, адырашман түтөтүп үй ичин, мал-салды:

Ноорузда жаңы кийимдер кийилет, жакшы тилектер айтылат, айлана көрккө бөлөнөт. Жаш-карынын баары чогулуп улуттук оюн-зоокторду ойношкон.

Илгери нооруз күнү бир кош өгүзгө соко кошуп, жер бетин алгач жолу тилишчү. Тапка келген жерге бороз салып бараткан дыйкандын артынан ээрчиген жоон топ кишилер этектериндеги үрөндүк буудайдан кочуштап чыгышып, элдик ырларды созолонтуп ырдашкан.

Нооруз токчулуктун, мол түшүмдүн, ырыскынын, жаз майрамы катары белгиленген.

Тарыхчылардын  айтымында Нооруз байыркы перси, азыркы иран элинде биздин  заманга чейинки экинчи кылымдан баштап майрамдалып келет.Ал Араб халифаты орногондон  кийин бүтүндөй түрк элдерине  жайылган маданият.

Нооруз жалпы түрк тилдүү элдин катарында бизге да  тарыхтын бир ыңгайы менен кирип калды –дешет тарыхчылар. Элибиз узак жылдар майрамдап келгендиктен, анын кайдан келип чыкканын  эле салбай да калдык. Нооруз кыргыздарга ислам дини таралган 8-9-кылымда келгенден улам гана, мусулман майрамы катары кабыл алынып калган. Нооруз –жаңы күн-деген түшүнүктү бергени менен  ирандыктарда  21-март  – жаңы жыл  тосуу майрамы.

Нооруз майрамы Совет доорунда да  өксүй түшкөнү менен 1986-жылы кайра куруу мезгилинде  кайрадан жанданып, 1991-жылы 1-февралда  Жогорку Кеңеште кабыл алынып,  Президенттин чечими  менен расмий түрдө  элдик майрамдалып келет.

2009 — жылы Нооруз UNESKO (ЮНЕСКО) тарабынан адамзаттын материалдык эмес маданий мурастардын тизмесине киргизилген.

Нооруз (же Нооруз) 21-мартта, күн менен түн теңелген күнү белгиленип, жаңы жылдын башталышын билдирет. Адегенде Нооруз жазгы күн менен түн теңелүүчү күндү ыйык деп эсептеген зороастрлердин бутпарастык майрамы болгон. Азыр Азербайжан, Албания, Афганистан, Босния жана Герцеговина, Грузия, Индия, Иран, Казакстан, Кыргызстан, Кытай (ШУАР жана башка аймактар), Монголия, Пакистан, Россия Федерациясы (Башкортостан, Дагестан, Татарстан жана башка өлкөлөрдө) белгиленип келет. башка аймактар), Тажикстан, Түркмөнстан, Түркия, Өзбекстан ж.б.

Нооруз майрамы үйлөмө аспаптын, узун сурнайдын үндөрү менен башталат. Ноорузда адатта сүмөлөк жасалат. Дасторкон жайылат. Жакындарга, туугандарга каттап, ал-жай сурашып, каалоо айтуу салты калыптанып келе жатат. Улуттук тамактар ​​жарашыктуу ак дасторкон жабылган дасторкондо берилет, ал эми сүмөлөк салтанаттуу аштын милдеттүү атрибуту болуп саналат. Сүмөлөк буудайдын өнүп чыккан дандарынан жасалып, аны майдалап, казанга унду (кээде жок) кошуп майга салып 20-24 саат кайнатышат. Ал жерге майда таштар да кошулат, сүмөлөк күйбөш үчүн жасалат. Сүмөлөк чөйчөгүңүздөн ушундай таштардын бирин тапсаңыз, тилек тилеп, ал сөзсүз орундалат деген ишеним бар. Сүмөлөк бышыруу көп убакытты талап кылат, ошондуктан аялдар убакытты өткөрүү жана тамак жасоонун атмосферасын позитивдүү энергияга толтуруу үчүн ыр, бий жана ойноок, шаңдуу ырлар менен коштошот.

21-мартта төрөлгөн балдарды көбүнчө Ноорузбек же Ноорузбай, кыздарды Ноорузгүл деп коюшат. Ноорузда кар жааса жакшылык болот деп эсептелет. Нооруздун алдындагы түнү келерки жылы жамгыр көп болуп, түшүм мол болсун деп ар кандай идиштерге булак суусу, сүт, эгин куюлат. Ошондой эле үйүңдү иретке келтирип, карызды бөлүштүрүп, бир жолу таарынткан адамдарыңдан кечирим суроо салтка айланган. Майрамдын баары майрамдар, улуттук оюндар жана бийлер менен коштолот.

Кыргызстанда Нооруз майрамын ат оюндарысыз элестетүү мүмкүн эмес, алар көбүнчө Бишкектеги ипподромдо жана башка жерлерде өткөрүлөт. Ошондой эле жаа атуу, ат чабыш, ошондой эле көк бөрү, эр эңиш боюнча командалык мелдештер өткөрүлөт.