Укук коргоо системасында мыйзамдуулукту жана адилеттүүлүктү камсыз кылууда чоң роль ойногон негизги кызмат адамдары бар. Бул фигуралардын бири прокурор.
Прокурор – сот адилеттиги системасында өзгөчө роль ойногон адис. Ал мамлекеттин жана коомдун кызыкчылыгын коргойт, мыйзамдуулуктун сакталышын көзөмөлдөйт жана мыйзамдуулукту жана тартипти камсыз кылат. Прокурорлор соттук териштирүүлөрдө, кылмыштарды аныктоодо, алдын алууда жана бөгөт коюуда, жарандардын укуктарын жана эркиндиктерин коргоодо, мамлекеттик органдардын жана кызмат адамдарынын ишинин мыйзамдуулугуна мониторинг жүргүзүүдө маанилүү роль ойнойт.
Прокурор – жөн эле кесип эмес, бул өзгөчө миссия. Прокурорлор укук боюнча атайын билимге ээ, ошондой эле жогорку моралдык принциптерди жана этикалык стандарттарды сакташат. Алардын иши адилеттүүлүктү жана мыйзамдуулукту камсыз кылуу үчүн жогорку жоопкерчиликти жана көз карандысыздыкты талап кылат.
Кыргызстанда прокурордун милдеттери иш-чаралардын кеңири спектрин камтыйт. Аларга мыйзамдардын сакталышын көзөмөлдөө, кылмыш ишин козгоо, жарандардын укуктарын коргоо, укук коргоо органдарынын мыйзамдуулугуна мониторинг жүргүзүү жана соттук териштирүүлөрдө укуктук колдоо көрсөтүү кирет. Прокурорлор ошондой эле мыйзам бузуулар боюнча тергөө, кайрылуу жана дооматтарды карайт.
Прокурор деген ким — өзгөчөлүктөрү
Прокуратурада иштөөнүн өзүнүн өзгөчөлүгү бар жана прокурорлордон өзгөчө көндүмдөрдү жана сапаттарды талап кылат. Төмөндө прокуратурадагы иштин айрым өзгөчөлүктөрү келтирилген:
1. Мыйзамдуулукту коргоо. Прокурордун негизги милдети – мыйзамдуулукту камсыз кылуу. Прокурорлор мыйзамдардын жана мыйзамдардын сакталышын көзөмөлдөп, мыйзам бузуулар менен күрөшүүгө тийиш. Алар укук коргоо органдарынын, мамлекеттик органдардын жана кызмат адамдарынын ишмердүүлүгүнө көзөмөл жүргүзүшөт.
2. Кылмыш куугунтуктоо. Прокурорлор кылмыштарды куугунтуктоодо негизги ролду ойнойт. Алар кылмыштарды иликтеп, далилдерди чогултуп, айыптоо корутундусун чыгарып, сотто коомдун кызыкчылыгын коргошот. Прокурорлор ошондой эле тергөө жана соттук териштирүүдө камактагылардын жана айыпталуучулардын укуктарынын сакталышын көзөмөлдөйт.
3. Юридикалык консультация. Прокурорлор башка мамлекеттик органдарга, уюмдарга жана жарандарга юридикалык жардам жана консультацияларды беришет. Алар мыйзамдардын колдонулушу боюнча суроолорго жооп берип, укуктук аспектилерди тактап, мыйзамдуулуктун бузулушуна байланыштуу талаш-тартыштарды чечүүгө жардам беришет.
4.Мамлекеттин жана коомдун кызыкчылыктарын коргоо. Прокурорлор сот процесстеринде мамлекеттин жана коомдун кызыкчылыктарынын өкүлдөрү катары чыгышат. Алар мамлекеттин, коомдун, ошондой эле кылмыштын курмандыктарынын укуктарын жана кызыкчылыктарын коргойт.
5. Көз карандысыздык жана объективдүүлүк: Прокурорлор көз карандысыздык жана объективдүүлүк принциптерин сактоого тийиш. Алар тышкы факторлордун же саясий мотивдердин таасири астында эмес, мыйзамдардын жана далилдердин негизинде чечим кабыл алышы керек. Прокурорлордун көз карандысыздыгы адилеттүүлүктү камсыз кылуу жана алардын ишине кийлигишпөө үчүн маанилүү.
Өзгөчөлүктөрү жана кыйынчылыктары жөнүндө айтып кетсек;
Артыкчылыктары:
-Мыйзамдуулукту жана адилеттүүлүктү камсыз кылууда прокурордун ролу чоң.
-ошондой эле жарандардын укуктарын жана кызыкчылыктарын коргоо мүмкүнчүлүгүнө ээ.
-Мыйзам тармагында кесиптик өсүү жана өнүгүү.
-Башка укук коргоо органдары менен кызматташуу.
-Соттук териштирүүгө таасир этүү мүмкүнчүлүгү бар.
-Ардак статусуга ээ. Прокурор мамлекеттик орган системасында ыйгарым укуктарга ээ, анткени бул кызматты кынтыксыз юридикалык билими бар жана сейрек кездешүүчү жеке сапаттарга ээ болгондор гана алынат.
— Мамлекеттик кызмат. Өлкөдөгү экономикалык абал жумуш орундарына таасирин тийгизбейт, алар бюджеттен каржыланат. Иш тартиби стандартташтырылган жана эрте пенсияга чыгуу мүмкүн.
— Негизги турмуштук тажрыйба. Прокурор адамдарды, алардын кылык-жоруктарынын мотивдерин жакшы билет, чындык менен калпты айырмалайт.
— Прокурорлор калыс болушу керек, алар көп убакытты жана күчтү талап кылган оор иштерди аткарышат. Татыктуу киреше берилгендикке жана берилгендикке өбөлгө түзөт.
Кыйынчылыктары:
-Кесиптик коркунуч. Кесибиңде негатив, адилетсиздик менен бетме-бет келип, кылмышкерлер менен байланышууга туура келет. Ошол эле учурда көтөрүлүү бир топ жай жүрөт.
— Прокурор жана анын үй-бүлөсү үчүн мүмкүн болуучу коркунуч. Таасирдүү кылмышкерлер сот адилеттигин ишке ашырууга жол бербөө үчүн коркутуп, үркүтүп, психологиялык кысым көрсөтүшү мүмкүн.
— Күчтүү физикалык жана психологиялык ден соолук керек. Кызматка тандоо өтө катаал жана андан өтүү кыйын.
— Жана кээ бир чектөөлөр.
Жана айта кетсек прокуратура органдарынын 22-ноябрь 2024-жылы 100 жылдык юбилейи болот.
Тарыхый булактардан көрүнүп тургандай, Республиканын аймагында мыйзамдуулукту орнотууда жана сактоодо Кыргыз ССРинин прокуратурасы чоң роль ойногон. Прокуратура кедей-кембагалдардын эмгек келишимдеринин мыйзамдуулугун текшерип, жылкы уурдоо, паракорлук, опузалоо, шайлоо мыйзамдарын бузуу менен күрөшүп, бир топ агартуу иштерин жүргүзгөн.
Сабатсыздыкты жоюу процессине да зор салым кошулуп, закон билимдерин өнүктүрүү боюнча иштер тынымсыз жүргүзүлүп турду. РСФСРдин конституциясы, Жер кодекси жана башка закон актылары кыргыз тилине которулган.
Ошол эле учурда прокуратура өз катарларын жогорку квалификациялуу кадрлар менен камсыз кылуу жана аларга юридикалык билим берүү боюнча бир топ иштерди жүргүздү. Ошондуктан, акыркы он жылдыкта чоң тажрыйба топтолуп, прокуратура кызматкерлери өздөрүнүн кесипкөйлүгүн бир нече жолу тастыкташканы таң калыштуу эмес.
Кыргызстан 1991-жылы эгемендүүлүккө ээ болгондон кийин, республика өзүнүн жашоосунун эң маанилүү принциптеринин бири катары Конституциянын жана мамлекеттин мыйзамдарынын үстөмдүгүн жарыялап, алардын так жана бирдей аткарылышын көзөмөлдөөнү прокуратурага тапшырган. Ал эми 1993-жылдын 18-декабрында Кыргыз Республиканын Парламенти “Кыргыз Республикасынын прокуратурасы жөнүндө” мыйзамын кабыл алган, ал көз карандысыз мамлекеттин прокуратурасынын мамлекеттик-укуктук статусун каттоонун башталышы болгон жана алардын көзөмөлдүк ыйгарым укуктарына ишеним. Ошондон бери максаттар жана милдеттер мыйзамдык жактан бекитилип, прокуратура органдарынын түзүмү жана ишмердүүлүгүнүн багыттары аныкталып, ыйгарым укуктар түзүлдү.
Бүгүнкү күндө Кыргызстандын прокуратурасы коомдо мыйзамдуулукту кепилдөөнүн эң маанилүү куралы, ошондой эле жарандардын укуктарын жана кызыкчылыктарын коргогон эффективдүү мамлекеттик укук коргоо уюму болуп саналат. Бул анын азыркы конституциялык статусу.
Ош облусунун прокуратурасынын бөлүмүнүн улук прокурору Адилет Мерканов.
1 пикир