Заманбап медицинанын трансплантация тармагы ушунчалык тездик менен өнүгүп жаткандыктан, бир катар ири клиникалар ушул багытта адистешкен. Расмий жана системалуу түрдө түптөлгөнүнө бир кылымга толо элек трансплантация бүгүнкү күндө өтө олуттуу ооруларда бирден-бир кызмат аткарат.
Трансплантология — адамдын органдарын алмаштыруу көйгөйлөрүн изилдөөчү жана жасалма органдарды түзүү менен алектенүүчү медицинанын бир бөлүгү.
Трансплантология бир нече багыттарга бөлүнөт:
Ксенотрансплантация — биологиялык түрдөгү органдарды жана/же ткандарды алмаштыруу (мисалы, жаныбарлар);
Аллотрансплантация — генетикалык жана иммунологиялык жактан келгин адам трансплантациялоонун ушул түрүнө донор катары катышат;
Жасалма органдар — азыр алгачкы кадамдар жасалып жатканы менен бул багыт да эң келечектүү;
Түп клеткалардан ар кандай органдарды өстүрүү;
Автотрансплантация — донор жана реципиент (б.а. реципиент жана донор) бир адам (мисалы, дененин белгилүү бир бөлүгүндөгү тери зарыл болгон жерге көчүрүлөт).
Заманбап трансплантологиянын негиздөөчүсү — Алексис Коррелл. Ал 1912-жылы ушул темада жүргүзгөн изилдөөлөрү үчүн Нобель сыйлыгына татыган. Адамдын органдарын алмаштыруунун негизги принциптерин иштеп чыккан жана иш жүзүнө ашырган Коррелл болгон.
Кийинки ички органдарды алмаштыруу төмөнкү мезгилдерди башынан өткөрдү:
- 1954-жылы хирург Жозеф Мюррей баштаган дарыгерлер тобу бөйрөктү эмбриондордун биринен экинчисине ийгиликтүү көчүрүп алышкан. Кийин Мюррей изилдөөлөрүн улантып, бөтөн организмдерден эки трансплантация жасатып, органдардын жакшы иштешин жөнгө салуу үчүн бир катар жаңылыктарды киргизген.
- 1956-жылы Томас Старзл биринчи жолу боорун алмаштырган.
- Миссисипи университетинин клиникасынын дарыгери Жеймс Харди 1963-жылга чейин бир жолу өпкө көчүргөн. Бирок бейтап бир нече күндөн кийин көз жумган. 1983-жылы хирург Жоэл Купер тарабынан өпкөнү алмаштыруу ийгиликтүү жасалган. Купер өзү 1986-жылы эки өпкөсүн алмаштыра алган.
- Трансплантация жаатындагы уникалдуу революция катары кабыл алынган жүрөк алмаштыруу операциясын 1967-жылы хирург Кристиан Барнард жасаган. Барнарддын пациенти 16-күнү көз жумса да, врач медицина тарыхына даңк менен кирген.
«1967-жылдан бери дүйнө жүзү боюнча 40 миңден ашуун жүрөк трансплантациясы ийгиликтүү жасалган»
Адам органын алмаштыруу операциясынан кийин орточо канча убакыт жашай алат?
Албетте бул жаатта да изилдөө иштери жүргүзүлдү. Белгилүү болгондой, бөйрөгүн алмаштыргандардын 75 %ы, боорун алмаштыргандардын 75-80 %ы, жүрөгүн алмаштыргандардын 70 %га жакыны 1 гана жыл жашайт.
Бир караганда, 1 жыл кыска убакыттай сезилиши мүмкүн. Бирок ошол 1 жыл эң оор мезгил жана организмдин жаңы мүчөгө көнүшү үчүн талап кылынган орточо учур. Андан тышкары, өлүм алдында жаткан бейтаптарга трансплантация жасала тургандыгын эске алганда, бул мезгилдин мааниси дароо сезилет.
«Медицина тарыхында жүрөк алмаштырылгандан кийин 30 жыл жашап, рактан көз жумган бейтап катталган»
Алмаштырылган органдын 40 пайыздан ашыгын бөйрөк, андан кийин боор жана жүрөк түзөт. Өпкө, сөөк жана ичегини алмаштыруу да бүгүнкү салттуу операциялардын катарына кирди.
Азыркы учурда илимпоздор адамдын бетин толук алмаштыруунун үстүндө тынымсыз иштеп жатышса, башты трансплантациялоонун мүмкүнчүлүктөрүн теориялык жана практикалык жактан изилдеп жатышат.
Саатына 15 трансплантация жасалып, бейтаптарга бир топ үмүттөрдү жаратканына карабастан, бул тармакта бир катар көйгөйлөр бар:
- Трансплантациялоо хирургиясындагы диний көз караштар ар башка жана буга баары эле макул эмес;
- Хирургдун органды бейтапка көчүрүп салууда техникалык чеберчилиги жетиштүү болсо, органдын организмге көнүп кетиши дарыгердин көп жылдык байкоосун жана терең чеберчилигин талап кылат;
- Ар кандай өлкөлөрдө керектүү мүчөлөрдү алуу боюнча мамилелер ар башка. Айрым өлкөлөрдө каза болгондордун органы кеңири колдонулса, кээ бир жерлерде буга жол берилбейт;
- Адамдын органдары менен соода кылган кылмыштуу топтордун аракеттери да бул тармакка олуттуу сокку урду;
- Миллиондогон операцияларга карабастан, трансплантациялоо процесси калктын көпчүлүгү үчүн баалуу бойдон калууда.
Кайрымдуулук акцияларынын арасында органын алмаштырууга муктаж адамдар көп, алар негизинен салыштырмалуу арзан бааларды сунуш кылган Индияга кетишет.