Коронавирустук вакцина боюнча жаңы оң натыйжа күн сайын түзүлүп жатса, социалдык тармактарда вакцина тууралуу тараган имиштер талкуу темасына айланууда.
Генетикалык коддорду модификациялоодон тартып, миллиондогон адамдардын денесине микрочиптерди орнотууга чейин ушак-айыңдар көбөйүүдө.
«BBC Reality Check» тобу айрым жалган айыптоолорду талдады.
ДНКнын бузулушуна байланыштуу доо
«Коронавирустук вакцина биздин ДНКны өзгөртөт» деген доомат — социалдык тармактарда кеңири тараган билдирүүлөрдүн бири.
«BBC» айтылган доомат боюнча үч илимпоздон пикир сураганда, үчөө тең: «Коронавирус вакцинасы адамдын ДНКсын өзгөртпөйт», — деп жооп беришкен.
Айрым жаңы иштелип чыккан вакциналарда вирустун генетикалык материалын, башкача айтканда, генетикалык көрсөтмөлөрдү «алып жүрүүчү» mRNAны колдонушат. Алардын бири — Улуу Британия тарабынан бекитилген Pfizer / BioNTech вакцинасы.
«mRNAны адам организмине өткөрүп берүү адамдын клеткасындагы ДНКга эч кандай таасир этпейт», — дейт Оксфорд университетинин эксперти Жеффри Алмонд.
Организмдин белгилүү молекулярдык механизмдерин колдонуп, mRNA клеткаларды вируста протеин сымал зат өндүрүүнү үйрөтөт. Бул иммундук системанын реакциясын пайда кылат.
Чындыгында, коронавирустук вакцина ДНКны өзгөртөт деген доомат биринчи жолу айтылып жаткан жок. Май айында социалдык тармактарда жарыяланган видеолордо mRNA технологиясы «сыноодон өтө элек» жана генетикалык коддорго таасир этет делинген.
Буга чейин бир да mRNA вакцинасы бекитилген эмес, бирок акыркы жылдары мындай вакциналарды колдонуу боюнча изилдөөлөр жүрүп жатат. Мындан тышкары, вакцина эпидемия башталгандан бери дүйнө жүзү боюнча он миңдей ыктыярчынын катышуусунда сыноодон өткөрүлүп, жактырылган.
Башка вакциналар сыяктуу эле, mRNA вакциналары да тыкыр текшерүүдөн өтмөйүнчө кеңири колдонулбайт.
Коопсуздукту текшерүү жана анализдин 1-2-этаптарында ылайыктуу дозасын аныктоо үчүн вакциналар аз сандагы адамдарга жасалат.
Сыноонун үчүнчү этабында вакцинанын таасирин аныктоо үчүн миңдеген адам эмдөөдөн өтөт. Берилген топтун жана плацебонун дозасын алган көзөмөл топтун ар кандай терс таасирлерин жана коргоо каражаттарын аныктоо үчүн вакцинанын чыныгы дозасы кылдаттык менен көзөмөлдөнөт.
Вакцинация бекитилгенине карабастан, вакцина алган адамдарды көзөмөлдөө иштери дагы деле болсо уланууда.
Билл Гейтс жана микрочип костюму
Кийинки ушак — бүт дүйнөгө жайылган кутум теориясы. Бул талапка ылайык, коронавирус эпидемиясы — миллиондогон адамдардын денелерине байкалчу микрочиптерди жайгаштыруу үчүн «шылтоо», анын артында «Microsoft» компаниясынын негиздөөчүсү Билл Гейтс турат.
Бирок, «вакцина микрочип» деген түшүнүк жок жана Билл Гейтстин келечекте мындай долбоору бар экенине эч кандай далил жок.
Билл жана Мелинда Гейтс Фонду BBCге берген билдирүүсүндө айыптоолорду четке какты.
Чындыгында, ушактар Билл Гейтс март айында билдирүү жасагандан кийин тарай баштаган. Ошол учурда Гейтс «санариптик сертификаттар» кимдин айыгып, ким тесттен өткөнүн жана ким эмделгенин көрсөтсө болот деп айткан. Бирок ал микрочиптер жөнүндө айткан эмес.
Ушул сөздөрдөн кийин коомчулукта кеңири макала пайда болду. «Билл Гейтс коронавирус менен күрөшүү үчүн микрочиптерди колдонот» деген макалада Гейтс Фонду тарабынан каржыланган изилдөө жөнүндө да сөз болот. Бул изилдөө адамдарга атайын сыя сайып, вакцина жөнүндө маалыматтарды теринин бетине сактоого мүмкүндүк берген технологияга байланыштуу.
Изилдөөдө айтылган программаны микрочип эмес, көзгө көрүнбөгөн татуировка деп атаса болот. Изилдөөгө катышкан окумуштуу Ана Якленец технология азырынча ишке ашырыла электигин, адамдардын жеке маалыматтары байкалбай тургандыгын жана аларга жеткиликсиздигин белгилеп, мындай маалыматтар маалымат базасында сакталбагандыгын белгиледи.
Билл Гейтстин ысымы эпидемия учурунда көптөгөн ушактарда айтылып келген. Буга Гейтстин вакциналарды түзүүдө жана калктын саламаттыгын сактоодо жардамы да себеп болгон.
Ортодо эч кандай далил жок болсо дагы, май айында YouGov сурамжылоосуна катышкан америкалыктардын 28 пайызы Билл Гейтс адамдарга микрочипти эмдөө аркылуу орнотууну каалаган деп эсептешкен. Республикачылардын арасында алардын үлүшү 44 пайызды түзгөн.
«Түйүлдүк тканы» жөнүндө имиштер
Ошондой эле вакциналарда адамдын жана жаныбарлардын түйүлдүгүндөгү кээ бир ткандар бар деген имиштер бар. Алардын арасында «эненин курсагындагы 3-6 айлык түйүлдүктөр алдырылып, алардын денеси вакцина изилдөөдө колдонулат» деген дооматтар бар.
Бул да жалган доомат.
Саутгемптон университетинин доктору Майкл Майкрософт бул имиштерге ачык билдирүү менен жооп берди. Ал түйүлдүктүн клеткалары вакциналарды өндүрүүдө колдонулбай тургандыгын белгиледи.
Мындай имиштердин пайда болушу, вакцинаны түзүү процессинде лабораториялык шарттарда иштелип чыккан кээ бир клеткаларды колдонууга байланыштуу болушу мүмкүн. Бул клеткалар эмбрион клеткаларын клондоштуруу аркылуу пайда болот. 1960-жылдары иштелип чыккан бул ыкма «3 айлык ымыркайларды аборт кылуу жана аларды вакцина изилдөө ишинде колдонуу» учурларын камтыбайт.
Бристоль университетинин эксперти доктор Дэвид Мэтьюз вакцинанын жогорку стандарттарын сактоо үчүн вакцинадан клетка издерин кетирүүчү ушул ыкма менен көптөгөн вакциналар өндүрүлгөнүн белгиледи.
Оксфорд университетинин вакцинасын жараткан илимпоздор клондолгон клеткалар менен да иштешкен, бирок бул клеткалар «бойдон алдырылган балдардын клеткалары эмес» деп белгилешкен.
Клеткалар вирустун алсыраган үлгүсүн чыгарган заводдор сыяктуу иштешет. Бул — вакцинанын негизги иштөө принциби. Бирок, алсыраган вирус клондолгон клеткалардын жардамы менен жасалса да, вакцинадан клеткалык материал алынып салынат.
«Айыгуу ылдамдыгы» аргументи
Социалдык тармактардагы вакцинага каршы пикирлердин бири — «эгер коронавирустун өлүмү ушунчалык төмөн болсо, анда эмдөөнүн кажети жок» деген доомат.
Адамдар вакцинага каршы жарыялаган сүрөттө Covid-19 дарылоо көрсөткүчү 99,97 пайызды түзүп, коронавирус инфекциясы эмдөөгө караганда коопсузураак ыкма экени айтылат.
Белгилей кетүүчү нерсе, бул сүрөттөгү «калыбына келтирүү ылдамдыгы», башкача айтканда, вирус жуккандан кийин калыбына келтирүү ылдамдыгы туура көрсөтүлгөн эмес.
Оксфорд университетинин статисти Джейсон Оук коронавируска чалдыккандардын 99 пайызы аман калганын айтты. Башка сөз менен айтканда, адатта, ар бир 10 000 кишинин 100ү көз жумат жана бул көрсөткүч сүрөттөгү маалыматтарга караганда бир топ жогору — ар бир 10000 адамдын 3ү каза болот.
Экинчи жагынан, Джейсон Ок кошумчалагандай: «Коркунуч жаш курагына жараша ар кандай болушу мүмкүн жана Ковид-19дан улам кийинки өлүмдөр эске алынбайт».
Демек, бул аман калуу жөнүндө гана эмес. Башкача айтканда, каза болгондордон тышкары, реанимацияда жаткандар жана оорунун узак мөөнөттүү кесепеттерин баштан кечирип жаткандар бар.
Саламаттыкты сактоо тутумунун мойнундагы «түйшүктүн» көбөйүшү, башка оорулары бар бейтаптарды дарылоо мүмкүнчүлүгүн да чектейт.
Лондон Гигиена жана Тропикалык Медицина мектебинин профессору Лиам Смит: «Өлүмдүн жалпы көрсөткүчүнө көңүл буруу вакциналарга байланыштуу маанилүү жагдайды көз жаздымда калтырат», — деп белгилейт.